Spotkanie autorskie z prof. Normanem Daviesem
3 grudnia 2010 r. słuchacze spotkali się ze znanym brytyjskim historykiem i pisarzem – prof. Normanem Davies’em. Spotkanie poświęcone było jego nowej książce: „Zaginione królestwa” („Vanished Kingdoms”).
Jest ona zbiorem studiów, skupiających się na losach 17 królestw, które już przeminęły, np. Królestwo Aragonii czy Wielkie Księstwo Litewskie.
Gość podkreślił, iż książka zawiera prawdę o przemijalności państw, które – tak jak człowiek – są śmiertelne. Jest to naturalny porządek świata i jego historii, który potwierdzają m. in. losy przedstawionych królestw. Zobrazował to metaforą stworzoną przez Platona, który przyrównał państwo do okrętu, zmagającego się z różnymi, mniej lub bardziej sprzyjającymi warunkami. Prędzej czy później jednak zostaje on zatopiony. Prof. Davies stwierdził, iż historyk staje się pewnego rodzaju „ratownikiem” dziedzictwa państw, które przeminęły (ma za zadanie odkrywać i przybliżyć ich losy).
Gość podjął także refleksję na temat narodu i jego losu po upadku państwa. Stwierdził, że w takiej sytuacji następują zmiany w narodzie, który nawet po odrodzeniu się jego państwa, będzie nadal wykazywał będzie odmienności w porównaniu do stanu poprzedniego. Potwierdzeniem tego stanowiska może być sytuacja narodu w I i II Rzeczypospolitej.
Profesor Norman Davies podkreślił, iż w licznych opracowaniach przywoływana jest przede wszystkim historia krajów, które obecnie wciąż istnieją. Natomiast często zapomina się o narodach i państwach, które uległy rozpadowi, choć pamięć o nich jest bardzo ważna ze względu na mądrość, która wypływa z ich doświadczeń. Autor ukazał w książce przykład Królestwa Tuluzy, które powstało po upadku imperium rzymskiego i zostało utworzone przez Wizygotów, choć w dzisiejszych czasach pamięć o nim zaniknęła. Kolejnym z przytoczonych przykładów był ZSRR – państwo, które w momencie funkcjonowania było jednym z najpotężniejszych na świecie, co jednak nie uchroniło go od upadku, który nastąpił zaskakująco szybko. Według prof. Daviesa, nie można porównywać do niego dzisiejszej Federacji Rosyjskiej, gdyż jest to kraj m. in. o odmiennym terytorium i ludności.
W trakcie dyskusji słuchacze byli zainteresowani dotychczasowym dorobkiem naukowym gościa, w tym również przesłaniami, które zostały zawarte w „Zaginionych królestwach”. Pierwsze z pytań dotyczyło wątpliwości co do prawdziwość pesymistycznego przesłania o nieuchronnym upadku państw, szczególnie w aktualnej sytuacji geopolitycznej świata i istnieniu takich bytów jak Unia Europejska. Gość odpowiadając na to pytanie stwierdził, że nie można określać upadku państwa w kategoriach pesymizmu, gdyż jest on czymś naturalnym – każdy byt umiera. Jest to więc także reguła państwowości. Każde państwo kiedyś się skończy, jedyną niewiadomą pozostaje czas i okoliczności w jakich to nastąpi. Gość ponadto zwrócił uwagę, iż kluczowym dla istnienia państwa jest początkowy etap jego istnienia. Jeśli uda mu się go przetrwać to funkcjonuje przeważnie kilkaset lat (prof. Davies podkreślił, że żadne z obecnie istniejących państw nie liczy więcej niż 500 lat).
W innym z pytań została podniesiona wątpliwość dotycząca postrzegania Federacji Rosyjskiej – wbrew poglądowi przedstawionemu przez gościa – jako następcy ZSRR. Profesor Davies podkreślił, iż ten sposób postrzegania dzisiejszej Rosji jest błędny. Dowodzić tego mogą próby zerwania z postrzeganiem tego kraju jako sukcesora państwa radzieckiego. Było to podejmowane przez władze rosyjskie m. in. podczas wizyty premiera W. Putina w Katyniu.
Zmiany zachodzące w państwach mogą być długim procesem, którego skutki widać dopiero w dłuższej perspektywie czasu. Zauważył także, że ważną rolę w tej kwestii odgrywają tzw. elity danego państwa, które wykazują dużą niechęć do zmian. Kolejne z pytań dotyczyło kwestii pamięci, sposobu jej rozumienia, a także roli jaką ona pełni dla państw oraz ich mieszkańców. Prof. Davies podkreślił, że nie korzysta z modeli innych uczonych, ale tworzy własną etymologię tego pojęcia, które jest dość skomplikowane i złożone. Dodał ponadto, że przeżyte przez wspólnoty kryzysy umacniają ich pamięć. Częstą jest także sytuacja braku pamięci o państwach, które upadły, np. o państwie Wizygotów, Królestwie Burgundii.
Kolejne pytanie dotyczyło działań, jakie powinny podjąć istniejące mocarstwa, np. USA, aby nie upadły. Gość pokreślił, że ważne jest, aby państwo pamiętało o swojej historii, interesach, kulturze. Zauważył również, iż w przypadku ZSRR kluczowy okazał się czynnik narodowościowy. Państwo to nie posiadało jednolitej tożsamości narodowej. W jego skład wchodziły zupełnie odrębne historycznie narody, które się z nim nie utożsamiały.
Profesor Norman Davies stwierdził, iż według niego państwem europejskim, któremu obecnie w największym stopniu zagraża podział jest Belgia. Dodał także, iż jeśli dane państwo zostało utworzone na podwalinach innych państwowości, to fakt ten zwiększa ryzyko jego rozpadu.
Kolejne pytanie dotyczyło innej jego książki – „Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego”. Gość potwierdził tezy zawarte w tej książce, iż Wrocław jest ciekawym miastem o wyjątkowej lokalizacji, ze względu na bliskość Berlina, Pragi. Ale za ważne uznał, aby posiadał lepsze połączenia z centralną i wschodnią Polska, przede wszystkim dzięki systemowi sieci autostrad i szybkich połączeń kolejowych.
Kolejne pytanie dotyczyło specyfiki pracy historyka w obecnych czasach, szczególnie wobec powszechnego dostępu do Internetu i elektronicznej formy wymiany informacji. Gość stwierdził, że na przestrzeni lat warsztat pracy historyków uległ istotnym zmianom. Coraz więcej informacji zamieszczanych jest w Internecie, łącznie z materiałami o znaczeniu historycznym, co często znacznie ułatwia gromadzenie potrzebnej wiedzy. Zmiany te wpływają także na ogromną ilość i zróżnicowanie informacji, które dotykają coraz szerszej problematyki.
To wszystko sprawia, że dawna metodologia pracy historyków nie przystaje do wyzwań współczesnego świata. Coraz węższa specjalizacja ich dziedzin zainteresowania, wynikająca z coraz większego zasobu istniejących informacji powoduje – w pewnym stopniu – zatracanie przez te osoby świadomości ogólnej perspektywy historycznej.
Krzysztof Dodot
PROMOCJA RYSZARD KACZOROWSKI
